ความเข้าใจผิดเพียงเล็กน้อยเกี่ยวกับคำว่า "เอกสาร" อาจนำไปสู่ คดีอาญา ที่มีโทษร้ายแรงถึงขั้นจำคุกได้ ไม่ว่าคุณจะเป็นเจ้าของกิจการที่กำลังเผชิญปัญหาเรื่อง เช็คเด้ง หรือนักเดินทางที่ต้องใช้หนังสือเดินทาง การรู้เท่าทันนิยามทางกฎหมายคือเกราะป้องกันตัวที่ดีที่สุด
หลายคนมักเข้าใจผิดว่า
"เอกสาร" ต้องเป็นเพียงกระดาษที่มีลายเซ็นเท่านั้น แต่ในมุมมองของกฎหมายนิยามนี้กว้างไกลกว่านั้นมาก
คำถามที่น่าสนใจคือ การขโมยแบบพิมพ์เช็คที่ยังไม่ได้กรอกตัวเลข
ถือเป็นความผิดฐานเอาไปเสียซึ่งเอกสารหรือไม่? หรือ การแกะรูปถ่ายใน
หนังสือเดินทาง (Passport) มาเปลี่ยนใหม่
ถือเป็นการปลอมแปลงเอกสารราชการหรือไม่ ทั้งที่รูปถ่ายไม่ใช่เอกสาร?
บทความนี้
"ฎีกาศึกษา" ได้รวบรวมแนวคำพิพากษาศาลฎีกาที่สำคัญ (ฎีกาที่ 4495/2548, 5674/2544 และ 1277/2537) ซึ่งเป็นบรรทัดฐานที่ ที่ปรึกษากฎหมาย ใช้ในการต่อสู้คดี
มาย่อยให้เข้าใจง่าย เพื่อให้คุณรู้ขอบเขตของกฎหมาย
ปกป้องสิทธิของตนเองได้อย่างถูกต้อง
ฎีกาที่
4495/2548 คำว่า “เอกสาร” ตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 1(7) หมายความว่า
กระดาษหรือวัตถุอื่นใดซึ่งทำให้ปรากฏความหมายด้วยอักษร ตัวเลข ผัง
หรือแผนแบบอย่างอื่น จะเป็นโดยวิธีพิมพ์ ถ่ายภาพ
หรือวิธีอื่นใดอันเป็นหลักฐานความหมายนั้น ดังนั้น เอกสารจะมีขึ้นในรูปใด ๆ ก็ได้
การปลอมเอกสารจึงไม่ต้องมีเอกสารที่แท้จริงอยู่ก่อน
ฎีกาที่ 5674/2544
แบบพิมพ์เช็คที่ยังไม่ได้กรอกรายการเท่ากับยังมิได้ทำให้ปรากฏความหมายด้วยตัวอักษร
ตัวเลข อันเป็นหลักฐานแห่งความหมายนั้นจึงไม่เป็นเอกสารตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 1(7)
แม้จำเลยเอาแบบพิมพ์เช็คของผู้เสียหายไป ก็ไม่มีความผิดตามมาตรา 188
ฎีกาที่ 1277/2537
จำเลยเอาหนังสือเดินทาง ซึ่งกระทรวงต่างประเทศออกให้แก่ ส.
มาแก้ไขโดยแกะเอาภาพถ่ายของ ส.
ที่ปิดอยู่ในปกด้านในออกแล้วเอาภาพถ่ายของจำเลยปิดลงไปแทนนั้น
แม้ภาพถ่ายจะไม่ใช่เอกสารตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 1(7) ก็ตาม
แต่เมื่อนำไปปิดลงในหนังสือเดินทางดังกล่าว
ย่อมทำให้ความหมายที่แท้จริงของหนังสือเดินทางเปลี่ยนแปลงไปว่าจำเลย คือ ส.
และเป็นหนังสือเดินทางที่กระทรวงการต่างประเทศออกให้แก่จำเลยโดยตรง
ภาพถ่ายของจำเลยที่ไม่เป็นเอกสารจึงเกิดเป็นเอกสาร หนังสือเดินทางของ ส.
กลายเป็นหนังสือเดินทางของจำเลยเอง การกระทำของจำเลยจึงเป็นการปลอมแปลงเอกสารราชการ
จากแนวคำพิพากษาศาลฎีกาทั้ง
3 ฉบับ ชี้ให้เห็นชัดเจนว่า กฎหมายอาญา ให้ความสำคัญกับ
"ความหมาย" (Meaning) มากกว่าตัววัตถุ
- ❌ เช็คเปล่า: ยังไม่มีความหมาย = ไม่ใช่เอกสาร (ผิดแค่ลักทรัพย์)
- ✅ พาสปอร์ตเปลี่ยนรูป: ความหมายเปลี่ยน = ปลอมแปลงเอกสารราชการ (โทษหนัก)
- ✅ กระดาษ/วัตถุใดๆ: ถ้าทำให้ปรากฏความหมายได้ = เป็นเอกสารทันที
ข้อควรระวังสำหรับเจ้าของธุรกิจและบุคคลทั่วไป: การดำเนินคดีอาญาเกี่ยวกับเอกสารมีจุดตายอยู่ที่ "การตีความ" หากคุณฟ้องผิดมาตรา (เช่น ฟ้องฐานเอาไปเสียซึ่งเอกสาร
ทั้งที่เป็นแค่กระดาษเปล่า) ศาลอาจยกฟ้องได้ทันที ทำให้คุณเสียทั้งเงิน
เสียทั้งเวลา และอาจถูกฟ้องกลับฐานฟ้องเท็จได้